اعاده دادرسی نسبت به آرای شوراهای حل اختلاف

براساس ماده 7 آیین‌نامه اجرایی ماده 189 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، شوراهای حل اختلاف در زمینه برخی امور حقوقی و نیز کیفری صالح به رسیدگی هستند و صلاحیت دارند به دعاوی اشخاص رسیدگی نموده و رأی صادر کنند. حال چنانچه از آرای قطعی شده این مراجع درخواست اعاده دادرسی شود، رسیدگی به این تقاضا برعهده کدام مرجع می‌باشد؟

‌آرایی که شورای حل اختلاف صادر می‌نماید، برابر ماده 18 آیین‌نامه یادشده، به مدت 20 روز پس از ابلاغ به طرفین قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه عمومی حوزه مربوط می‌باشد. چنانچه رأی این شورا مورد اعتراض واقع شود و در دادگاه عمومی به درخواست تجدیدنظرخواهی از رأی مذکور رسیدگی گردد و رأی مقتضی اصدار یابد، به تقاضای اعاده دادرسی همراه با اجرای تشریفات قانونی در محاکم عمومی رسیدگی به عمل می‌آید. به این ترتیب، اگر موضوع جنبه حقوقی داشته باشد، براساس ماده 433 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی همان شعبه‌ای که در مقام تجدیدنظرخواهی از رأی شورای حل اختلاف اقدام به صدور رأی نموده، تکلیف به رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی دارد و اگر موضوع جنبه کیفری داشته باشد، مطابق ماده 274 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور کیفری پس از تجویز اعاده دادرسی توسط دیوان‌ عالی کشور، رسیدگی به موضوع در دادگاه همعرض دادگاه صادرکننده رأی به عمل می‌آید.

یکی از موارد قابل تأمل در فرآیند دادرسی شوراهای حل اختلاف این است که در صورت تجدیدنظرخواهی اصحاب دعوا از رأی این شورا، برابر ماده 18 آیین‌نامه اجرایی ماده 189 قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اکثریت اعضای آن می‌توانند با این درخواست مخالفت نمایند. در حالی که واگذاری اختیار اظهارنظر به طور مطلق به مرجع صادرکننده رأی و اعلام موافقت یا عدم موافقت آن مرجع با رسیدگی به درخواست تجدیدنظرخواهی، یک تأسیس حقوقی اشتباه است و چنین اختیاری در هیچ‌یک از نظام‌های حقوقی مورد اشاره قرار نگرفته است. در شرع مقدس اسلام هم آنجا که تجدیدنظرخواهی از رأی قاضی تجویز گردیده، این امر منوط به موافقت حاکم شرع صادرکننده رأی نشده است. ازاین‌رو در فرآیند بازنگری در قوانین مربوط به شورای حل اختلاف امید است این ماده قانونی اصلاح شود.

حال اگر شورا با درخواست تجدیدنظرخواهی موافقت نکند و رأی قطعی ‌شود، در این صورت چنانچه یکی از اصحاب دعوا تقاضای اعاده دادرسی نماید، این درخواست باید به کدام مرجع ارجاع شود؟ آیا شورا صلاحیت رسیدگی به درخواست اعاده دادرسی را دارد؟

برخی استادان معتقدند که چون در آیین‌نامه اجرایی چنین اختیاری به شورای حل اختلاف داده نشده و با توجه به لزوم رسیدگی به دادخواهی افراد و رعایت عدالت و نیز عام بودن مراجع دادگستری در رسیدگی به تظلمات عمومی، این مراجع باید به درخواست مذکور رسیدگی نمایند؛ در حالی که این نظر قابل قبول نیست؛ زیرا در شورای حل اختلاف همانند محاکم، رعایت ارکان و اصول آیین دادرسی الزامی است و آنچه که استثنا گردیده و در بند یک ماده 10 آیین‌نامه مربوطه نیز به آن اشاره شده است، تشریفات آیین دادرسی می‌باشد. به عنوان مثال، تقویم خواسته از سوی خواهان و داشتن حق اعتراض به آن از سوی خوانده از ارکان دادرسی است نه تشریفات آن و رعایت این موضوع در شورای حل اختلاف از سوی خواهان الزامی است. چگونگی دعوت از طرفین و استماع اظهارات آنها جزو تشریفات دادرسی به شمار می‌آید؛ اما این که طرفین باید دعوت شوند و اظهارات آنها استماع گردد، از ارکان دادرسی است. اعاده دادرسی هم از ارکان دادرسی محسوب می‌شود و اگر نسبت به آرای شورای حل اختلاف درخواست اعاده دادرسی شود، باید مطابق مقررات آیین دادرسی عمل گردد. در امور حقوقی نیز خواهان می‌تواند درخواست اعاده دادرسی خود را به شعبه‌ صادرکننده رأی تقدیم نماید و در امور کیفری پس از تجویز اعاده دادرسی از سوی دیوان‌ عالی کشور، شعبه همعرض می‌تواند به موضوع رسیدگی نماید. آنچه می‌تواند این دیدگاه را تقویت نماید این‌ است که به اموری که هم‌اکنون از سوی شوراهای حل اختلاف رسیدگی می‌شود، پیش از این توسط محاکم رسیدگی به عمل می‌آمد و اعاده دادرسی از آرای مربوطه برابر مقررات به نحو مذکور انجام می‌شد. براین‌اساس، اکنون که شوراها صلاحیت رسیدگی به امور محول شده را دارند، اعاده دادرسی باید به همان نحو باشد. اگر به شورای حل اختلاف اجازه داده شده است به اموری که محاکم صلاحیت رسیدگی به آنها را دارند، رسیدگی کند، باید اجازه داشته باشد به درخواست اعاده دادرسی از آن هم رسیدگی نماید. به نظر می‌رسد دیدگاه دوم با موازین حقوقی سازگارتر باشد. هرچند صلاحیت شورای حل اختلاف صلاحیت استثنایی است و در موارد شک باید مطابق این اصل عمل نمود؛ اما در مانحن فیه شورا در پی آن نیست که ابتدا به موضوع رسیدگی نماید؛ بلکه می‌خواهد به موضوعی که در صلاحیت آن شورا بوده، مجدداً رسیدگی نماید. اعاده دادرسی یکی از طرق فوق‌العاده شکایت از احکام است و روش رسیدگی و مرجع آن در قانون معین شده است. از‌این‌رو به لحاظ این که در آیین‌نامه مذکور در این خصوص اشاره‌ای به عمل نیامده، از عمومات قانونی باید استفاده کرد و تعیین تکلیف نمود.