قواعد اصطیادی و غیر اصطیادی

مقدمه

قواعد به دو بخش منصوص و اصطیادی تقسیم می شوند. قواعد منصوص به آن دسته از قاعده هایی که در یکی از منابع سه گانه قرآن، سنت نبوی و سنت اهل بیت(ع) وارد شده اند اطلاق می گردد و قواعداصطیادی قاعده هایی هستند که فقها آن ها را از مجموعه هایی از روایات و یا احکام برگرفته اند.

بی گمان قواعد منصوص که از اعتباری بیشتر و وضعیتی اطمینان بخش تر برخوردار هستند نمایانگر این واقعیت هستند که قواعد قدمتی همسان با ظهور اسلام دارند و شکل گیری آن ها همزمان با تشریع احکام فقهی در اوّلین سالهای بعثت، آغاز شده است.

هر چند قواعد در اوّلین دوره پیدایش خود، به همراه احکام جزئی و به صورت ناشناخته برای مردم ارایه می شد؛ ولی در عین حال، حجم گسترده ای از متون منبع و مرجع را به خود اختصاص داد؛ تا آن جا که مهمترین منبع الهام قواعد فقهی، در همین دوران و در چارچوب قواعد فقهی «قرآن مجید» و «قواعد نبوی» به میدان آمد. بنابراین، در اوّلین روزهای ظهور اسلام، حجم گسترده ای از قواعد اما حداقل ناشناخته برای آن زمان تولید شد.

در این نوشته به بررسی قواعد نبوی که بخش مهمی از قواعد منصوص را تشکیل می دهند خواهیم پرداخت. این بررسی بیشتر جنبه ای تاریخی دارد و می کوشد به آنچه در کتابهای شیعه و سنی در این زمینه ارایه شده بپردازد. طبیعی است که پذیرش بسیاری از این قواعد، در گرو بررسی سند و یا تلقی و نوع تعامل اصحاب با آن ها می باشد. بررسی اسناد و یاتلقی اصحاب از رسالت این مقاله بیرون است و آن را به مکان مناسب خود یعنی بحث های استنباطی موکول می نماییم.

توضیح و بررسی قواعد فقهی در سنت نبوی و میزان انعکاس و تطبیق آن نزد اصحاب و اهتمام امامان(ع) به قواعد نبوی را با ذکر چند محور، دنبال می کنیم: