اموال مشمول مالیات بر ارث

مالیات بر ارث، مالیاتی است که به ماترک متوفی تعلق می‌گیرد. وراث برای تقسیم ماترک و انتقال اموال، نیاز به گواهی واریز مالیات بر ارث دارند و این گواهی پس از تشکیل پرونده، ارایه اظهارنامه و پرداخت مالیات، توسط اداره امور مالیاتی محل سکونت متوفی صادر می‌شود.

در فرآیند مالیات بر ارث، بخشی از اموال متوفی مشمول مالیات بوده و بخشی نیز معاف از مالیات است. بخشی از اصلاحیه قانون مالیات های مستقیم در زمینه مالیات بر ارث است که از وراث متوفی نسبت به سهم‌الارث آنان و با توجه به نرخی که برای هر طبقه از وراث معین شده است وصول می‌شود.

بر اساس قانون ارث، اموال مشمول مالیات بر ارث که در نتیجه فوت شخص اعم از فوت واقعی یا فرضی انتقال می‌یابد، به این شرح، مشمول مالیات می‌شود: 
بر این اساس، نسبت به سپرده‌های بانکی، اوراق مشارکت و سایر اوراق بهادار و نیز سود سهام و سهم‌الشرکه تا تاریخ ثبت انتقال به نام وراث یا پرداخت و تحویل به آنها به نرخ سه درصد؛ نسبت به سهام و سهم‌الشرکه و حق تقدم آنها یک و نیم برابر نرخ‌های مذکور در تبصره یک ماده 143 و ماده 143 مکرر قانون مذکور طبق مقررات مزبور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و نسبت به حق‌الامتیاز و سایر اموال و حقوق مالی که در بندهای مذکور به آنها تصریح نشده است، به نرخ 10 درصد ارزش روز در تاریخ تحویل یا ثبت انتقال به نام وراث، مشمول مالیات می‌شوند.

اموال مشمول مالیات بر ارث، همچنین نسبت به انواع وسایل نقلیه موتوری، زمینی، دریایی و هوایی به نرخ دو درصد بهای اعلامی توسط سازمان امور مالیاتی کشور در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث؛ نسبت به املاک و حق واگذاری محل یک و نیم برابر نرخ‌های مذکور در ماده 59 قانون مالیات‌ها به مأخذ ارزش معاملاتی املاک یا به مأخذ ارزش روز حق واگذاری حسب مورد در تاریخ ثبت انتقال به نام وراث و نسبت به اموال و دارایی‌های متعلق به متوفای ایرانی که در خارج از کشور واقع شده، پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع اموال و دارایی‌ها پرداخت شده به نرخ 10 درصد ارزش ماترک که مأخذ محاسبه مالیات بر ارث در کشور محل وقوع مال قرار گرفته است، در صورت عدم شمول مالیات بر ارث در کشور مذکور به مأخذ ارزش روز انتقال یا تحویل به نام وراث، مشمول مالیات می‌شوند.

طبقه‌بندی وراث 
وراث از نظر قانون مالیات‌های مستقیم به سه طبقه تقسیم می‌شوند؛ وراث طبقه اول عبارت از پدر، مادر، زن، شوهر، اولاد و اولاد اولاد هستند؛ وراث طبقه دوم شامل اجداد، برادر، خواهر، و اولاد آنها می‌شود و سپس وراث طبقه سوم قرار دارد که شامل عمو، عمه، دایی، خاله و اولاد آنهاست.

اموال مشمول مالیات
اموال مشمول مالیات بر ارث، عبارت از کلیه ماترک واقع در ایران یا خارج از ایران اعم از منقول و غیرمنقول و مطالبات قابل وصول و حقوق مالی پس از کسر هزینه کفن و دفن در حدود عرف و عادت و واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی بوده که به شرح زیر مشمول مالیات است:
اگر متوفی یا وارث یا هر دو، ایرانی مقیم ایران باشند، کل اموال مشمول مالیات بر ارث متوفی واقع در ایران یا خارج از ایران نسبت به سهم‌الارث هر یک از ورثه طبق نرخ‌های مقرر در ماده 20 قانون مالیات‌های مستقیم، مشمول مالیات بر ارث است.
اگر متوفی و وراث هر دو، ایرانی مقیم خارج از ایران باشند، سهم‌الارث هر یک از وراث از اموال و حقوق مالی متوفی که در ایران موجود است، به نرخ مذکور در ماده 20 قانون مالیات‌های مستقیم و نسبت به آن قسمت که در خارج از ایران وجود دارد، پس از کسر مالیات بر ارثی که از آن بابت به دولت محل وقوع مال پرداخت شده، به نرخ 25 درصد مشمول مالیات بر ارث است.

نرخ مالیات بر ارث
به موجب ماده 20 قانون مالیات‌های مستقیم، نرخ مالیات بر ارث نسبت به سهم‌الارث به شرح زیر است:
از سهم‌الارث هر یک از وراث طبقه اول مبلغ 30 میلیون ریال به عنوان معافیت کسر و مازاد به نرخ‌های مذکور مشمول مالیات است. معافیت مذکور برای هر یک از وراث طبقه اول که کمتر از 20 سال سن داشته یا محجور یا معلول از کار افتاده باشند، مبلغ 50 میلیون ریال خواهد بود.
بر اساس ماده 38 قانون مالیات‌های مستقیم، در مورد اموالی که به موجب وقف یا حبس یا نذر یا وصیت منتقل می‌شود، باید گفت که درباره وقف یا حبس، منافع مال هر سال مشمول مالیات به نرخ مقرر در ماده 131 قانون مالیات‌های مستقیم خواهد بود. همچنین در نذر و وصیت، چنانچه منافع مورد نذر و وصیت باشد، به شرح بند فوق و در صورتی که عین مال مورد نذر و وصیت باشد، ارزش مال طبق مقررات (فصل مالیات بر ارث) تعیین و یک‌جا به نرخ مقرر برای وراث طبقه دوم مشمول مالیات خواهد بود.

کدام اموال از مالیات بر ارث معاف است؟
در فرآیند مالیات بر ارث، بخشی از اموال متوفی مشمول مالیات بوده و بخشی نیز معاف از مالیات است که مواد 24 و 25 قانون مالیات‌های مستقیم، اموال معاف از مالیات را برشمرده است.
وجوه بازنشستگی، وظیفه و پس‌انداز خدمت و مزایای پایان خدمت، مطالبات مربوط به خسارت اخراج، بازخرید خدمت، مرخصی استحقاقی استفاده‌نشده، بیمه‌های اجتماعی و نیز وجوه پرداختی توسط موسسات بیمه یا بیمه‌گزار یا کارفرما از قبیل انواع بیمه‌های عمر و زندگی، خسارت فوت و همچنین دیه و مانند آنها حسب مورد که یکجا یا به طور مستمر به ورثه متوفی پرداخت می‌شود، معاف از مالیات بر ارث است.
همچنین اموالی که برای وزارتخانه‌ها، موسسات دولتی و دستگاه‌هایی که بودجه آنها به وسیله دولت تأمین می‌شود، شهرداری‌ها و بنیادها و نهادهای انقلاب اسلامی دارای مجوز معافیت از طرف حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری، مورد وقف یا نذر یا حبس واقع شود، به شرط تأیید سازمان‌ها و موسسه‌های مذکور، از مالیات بر ارث معاف خواهند بود.
از جمله اموال دیگری که از مالیات بر ارث معاف خواهند بود، اثاث‌البیت محل سکونت متوفی و نیز اموال شهدای انقلاب اسلامی نسبت به وراث طبقات اول و دوم است. البته تشخیص این موضوع که چه کسی شهید است، با بنیاد شهید خواهد بود.
یکی از مهمترین مواردی که در بخش مالیات بر ارث توسط قانونگذار مورد اصلاح قرار گرفته، امکان صدور گواهی پرداخت مالیات برای هر یک از اموال متوفی به صورت مجزاست. 
گفتنی است که بنا بر قانون، در صورتی که ارزش روز کلیه ماترک متوفی کمتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه کفن ودفن باشد، اموال و دارایی‌های متوفی مشمول مالیات موضوع ماده (17) قانون مالیات‌ها نخواهد شد و مالیات‌های پرداختی ماده مذکور با ارایه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت‌کننده مسترد خواهد شد.
در صورتی که ارزش روز ماترک بیشتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه‌های کفن و دفن باشد، در این صورت موارد مزبور به ترتیب از ارزش روز اموال و دارایی‌های موضوع بندهای (1)، (2)، (3)، (4) و (5) ماده (17) قانون مذکور کسر و مازاد ماترک حسب مورد به مأخذ مقرر در ماده مزبور مشمول مالیات خواهد شد.