صلاحیت در دعاوی کارگر و کارفرما

در مواقع زیادی ممکن است اختلافی مابین کارگر و کارفرما به‌وجود ‌آید. اگرچه اولویت برای حل اختلاف، صلح و سازش میان کارگر و کارفرما است اما اگر اختلاف طرفین از این طریق حل نشد، نوبت به مراجعه به هیات‌های رسمی رسیدگی به اختلافات کارگر و کارفرما می‌رسد. رای این هیات‌ها در صورت قطعی شدن برای دو طرف دعوا لازم‌الاجرا است. این هیات‌ها شامل هیات تشخیص در مرحله بدوی و هیات حل اختلاف در مرحله تجدیدنظر است.
مطابق با ماده 157 قانون کار، در صورتی که اختلاف فردی (و نه اختلاف بین تشکل‌های کارگری و کارفرمایی) بین کارفرما و کارگر یا کارآموز کارگری به‌وجود آید، اگر این اختلاف ناشی از نحوه اجرای مسایل مطرح‌شده در قانون کار (مانند مزد و اخراج کارگر و …) و یا سایر مقررات کار باشد، طرفین اختلاف حق شکایت به هیات تشخیص را خواهند داشت. همچنین اگر اختلاف ناشی از موافقت‌نامه‌های کارگاهی یا پیمان‌های دسته‌جمعی باشد، باز هم طرفین اختلاف حق شکایت دارند.
فردی که قصد شکایت به هیات تشخیص را دارد باید شخصاً یا به واسطه نماینده قانونی خود (مانند وکیل) دادخواست خود را برای حل اختلاف، تقدیم اداره تعاون، کار و رفاه اجتماعی منطقه‌ای کند که محل کار کارگر در آن قرار دارد. درصورتی‌‌که محل کار کارگر معین نباشد، محل دریافت مزد ملاک خواهد بود.
پس از تقدیم دادخواست (که به‌صورت رایگان انجام می‌شود و هزینه‌ای برای طرفین ندارد) وقت رسیدگی به طرفین ابلاغ می‌شود. طرفین دعوا باید به جلسه رسیدگی دعوت شوند اما عدم حضور آنها مانع رسیدگی نخواهد بود.
سپس هیات تشخیص، متشکل از نماینده کارگر و نماینده کارفرما و نماینده وزارت کار به دادخواست رسیدگی کرده و رای لازم را صادر می‌کنند.
رای این هیات پس از گذشت 15 روز از ابلاغ برای طرفین دعوا لازم‌الاجرا می‌شود مگر آنکه ظرف این مدت یکی از طرفین به این رای اعتراض داشته باشد. در این حالت پرونده برای تجدید نظر به هیات حل اختلاف ارسال می‌شود. رای این هیات قطعی است.
درصورتی‌که مرجع حل اختلاف کار، خود را صالح به رسیدگی نداند قرار رد دعوا صادر می‌کند و پرونده را برای رسیدگی به دادگاه‌های عمومی دادگستری ارسال خواهد کرد. در صورتی که دادگاه خود را صالح به رسیدگی بداند به دعوا رسیدگی خواهد کرد. اما اگر خود را صالح به رسیدگی نداند پرونده به دیوان عالی کشور ارسال خواهد شد. شعب دیوان عالی کشور در مورد مرجعی که باید به پرونده رسیدگی کند، تصمیم می‌گیرد و آن مرجع (دادگاه یا مراجع حل اختلاف کار) باید مطابق با آن تصمیم به پرونده رسیدگی کند.
تفاوت قرارداد کار و پیمانکاری از آن جهت اهمیت دارد که فقط قرارداد کار ذیل قانون کار جای می‌گیرد و هیات‌های حل اختلاف کارگر و کارفرما صرفا به اختلافات طرفین قرارداد کار می‌پردارند. قراداد کار، قراردادی شفاهی یا کتبی است که به‌موجب آن کارگر در قبال دریافت دستمزد، کاری را برای مدت دایم یا موقت برای کارفرما انجام می‌دهد. اما قرارداد پیمانکاری قراردادی است که به موجب آن پیمانکار در قبال دریافت وجهی معین، انجام دادن پروژه یا عملی را از ابتدا تا انتها به عهده می‌گیرد. پیمانکار در قبال نتیجه کار دستمزد دریافت می‌کند برخلاف کارگر که بر اساس مدت زمان انجام کار دستمزد می‌گیرد.