کیفرخواست چیست؟

کیفرخواست، تقاضانامه ی کتبی دادستان از دادگاه برای صدور حکم به مجازات متهم است. کیفرخواست پس از صدور قر ار جلب به دادرسی توسط بازپرس یا دادیار، توسط دادستان یا شخص مرجوع الیه از طرف وی (دادیار اظهار نظر) صادر می شود. در ماده 297 قانون آیین دادرسی کیفری، مواردی که باید در کیفرخواست قید شود بیان شده است. در صورتی که اتهامات متهم متعدد باشد و رسیدگی به هر کدام از اتهامات در صلاحیت دادگاه متفاوتی باشد، برای هر یک از اتهامات، کیفرخواست جداگانه صادر خواهد شد. کیفرخواست، خطاب به دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اتهام را دارد صادر می شود. مثلا اگر اتهام متهم جعل و جاسوسی باشد، کیفرخواست برای اتهام جاسوسی خطاب به دادگاه انقلاب صادر خواهد شد و برای اتهام جعل، صدور کیفرخواست خطاب به دادگاه کیفری دو خواهد بود.

سوال: آیا دادستان می تواند پس از صدور کیفرخواست و ارسال پرونده به دادگاه، از آن عدول کند یعنی به عبارتی بخواهد کیفرخواست را مسترد کند؟ ماده 282 قانون آیین دادرسی کیفری چنین است: «دادستان نمی تواند پس از ارسال پرونده به دادگاه از اصل اتهام یا ادله ی آن عدول و بر این اساس کیفرخواست را مسترد یا اصلاح کند و فقط می تواند دلایل جدید له یا علیه متهم را که کشف یا حادث می شود به دادگاه اعلام کند.»

البته ملاحظه ی ماده بعدی یعنی ماده ی 283 نیز در این خصوص ضروری است. ماده 283 قانون آیین دادرسی کیفری: «پس از صدور کیفرخواست و قبل از ارسال به دادگاه، هرگاه شاکی در جرائم قابل گذشت، رضایت قطعی خود را به دادستان اعلام کند، در صورت وجود پرونده در دادسرا، دادستان از کیفرخواست عدول می کند. در این صورت، قرار موقوفی تعقیب توسط بازپرس صادر می شود. در جرائم غیر قابل گذشت، هرگاه شاکی رضایت قطعی خود را اعلام کند، دادستان در صورت فراهم بودن شرایط صدور قرار تعلیق تعقیب، می تواند از کیفرخواست عدول و تعقیب را معلق کند و در صورتی که در نتیجه ی رضایت شاکی، نوع مجازات تغییر کند، دادستان از کیفرخواست قبلی عدول و بر این اساس کیفرخواست جدید صادر می کند.»

باید دانست که در ماده 100 قانون مجازات اسلامی گفته شده است: «در جرائم تعزیری قابل گذشت، گذشت شاکی یا مدعی خصوصی حسب مورد موجب موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات است».

در ماده 86 قانون آیین دادرسی کیفری از کیفرخواست شفاهی سخن به میان آمده است. فلسفه ی کیفرخواست شفاهی، تسریع در رسیدگی دادگاه  است. البته اگر در ماده 86 دقت بیشتری شود صحیح تر آن است که گفته شود «طرح دعوای شفاهی توسط دادستان در دادگاه» لذا عنوان کیفرخواست شفاهی چندان دقیق نیست. از آنجایی که تأخیر در ارسال پرونده از دادسرا به دادگاه،  باعث نارضایتی از مراجع قضایی خواهد شد، استفاده از این ماده ی قانونی، می تواند روند رسیدگی های کیفری را سرعت بخشیده و مراجعین به دادگستری را امیدوارتر به تحقق عدالت کند.

ماده 86 قانون آیین دادرسی کیفری: در غیر جرائم موضوع ماده (302) این قانون، چنانچه متهم و شاکی حاضر باشند یا متهم حاضر و شاکی وجود نداشته یا گذشت کرده باشد و تحقیقات مقدماتی هم کامل باشد، دادستان می تواند رأسا یا به درخواست بازپرس، با اعزام متهم به دادگاه و در صورت حضور شاکی به همراه او، دعوای کیفری را بلافاصله بدون صدور کیفرخواست به صورت شفاهی مطرح کند. در این مورد، دادگاه بدون تأخیر تشکیل جلسه می دهد و به متهم تفهیم می کند که حق دارد برای تعیین وکیل و تدارک دفاع مهلت بخواهد که در صورت درخواست متهم، حداقل سه روز به او مهلت داده دمی شود. تفهیم این موضوع و پاسخ متهم باید در صورتمجلس دادگاه قید شود. هرگاه متهم از این حق استفاده نکند، دادگاه در همان جلسه، رسیدگی و رأی صادر می کند و اگر ضمن رسیدگی انجام تحقیقاتی را لازم بداند، آنها را انجام و یا دستور تکمیل تحقیقات را به دادستان یا ضابطان دادگستری می دهد. اخذ تأمین مناسب از متهم با دادگاه است. شاکی در صورت مطالبه ضرر و زیان می تواند حداکثر ظرف پنج روز دادخواست خود را تقدیم کند و دادگاه می تواند فارغ از امر کیفری به دعوای ضرر و زیان رسیدگی و رأی مقتضی صادر نماید».

بعضی از حقوقدانان کیفر خواست چنین تعریف می‌کنند: تقاضای دادسرا از محکمه جزا برای تعیین مجازات و یا اقدامات تأمینی و تربیتی درباره متهم، کیفرخواست نامیده می‌شود.

پس از پایان تحقیقات، بازپرس آخرین دفاع متهم را استماع کرده و با اعلام ختم تحقیقات و اظهار عقیده خود پرونده را نزد دادستان ارسال می‌کند. عقیده بازپرس در هر حال یکی از موارد زیر است.

-عمل متهم متضمن جرمی نبوده و یا اصولاً جرمی واقع نشده است.

-عمل متهم جرم بوده و قرار مجرمیت صادر می نماید. دادستان ظرف 5 روز پرونده را ملاحظه و نظر خود را اعلام می نماید.

در صورت نخست قرار منع یا موقوفی تعقیب متهم صادر و در صورت موافقت با مورد دوم کیفرخواست صادر و پرونده به دادگاه صالحه ارسال می شود.

در کیفرخواست طبق بند م ماده 2 قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاه‌های عمومی و انقلاب نکات زیر باید تصریح شود:

-نام و نام خانوادگی، نام پدر، سن، شغل، محل اقامت متهم، میزان سواد، وضعیت تاهل 

-نوع قرار تامین با قید این که متهم بازداشت است یا آزاد 

-نوع اتهام 

-دلایل اتهام 

-مواد قانونی مورد استناد 

-سابقه محکومیت کیفری در صورتی که متهم دارای سابقه محکومیت کیفری باشد

-تاریخ و محل وقوع جرم 

صدور کیفرخواست خطاب به دو مرجع:

ممکن است متهم دارای دو اتهام باشد که دادرسی نسبت به یکی از آن‌ها در صلاحیت دادگاه انقلاب و نسبت به دیگری در صلاحیت دادگاه عمومی یا کیفری باشد. در این گونه موارد با توجه به سکوت قانون جدید دادسرا، بایستی بر اساس ماده 55 قانون آئین دادرسی کیفری عمل شود؛ یعنی دادسرا دو کیفرخواست جداگانه خطاب به مرجع صالح صادر و برای یکی اصل پرونده و برای دیگری رونوشت آن را ارسال کند.

اثر کیفر خواست:

طبق بند ج ماده 14 قانون تشکیل دادگاههای عمومی وانقلاب دادگاههای جزایی وانقلاب فقط به جرائم مندرج در کیفر خواست رسیدگی می کنند مگر در مورد جرائمی که مستقیما در دادگاه وبدون کیفر خواست مطرح شده باشد مثل جرائم مذکور در تبصره 3 ماده 3قانون فوق که عبارتند از پرونده هایی که موضوع آنها جرایم مشمول حد زنا یا لواط است همچنین جرایمی که مجازات قانونی آنها فقط تا سه ماه حبس و یا جزای نقدی تا یک میلیون ریال می باشد و جرایم اطفال مستقیما در دادگاههای مربوط مطرح می شود.

در صورت صدور قرارهای منع یا موقوفی تعقیب شاکی می تواند ظرف 10 روز از تاریخ ابلاغ به آن اعتراض کرده و در این صورت موضوع در دادگاه صالحه در جلسه اداری خارج از نوبت و بدون حضور دادستان مطرح می شود. رای صادره از دادگاه در این خصوص قطعی خواهد بود.