بطلان نکاح موقت بدون تعیین مهریه

 گروه حقوقی-سعیده جلادتی: ازدواج موقت اگرچه اسمش موقت است اما بیشتر احکام مربوط به نکاح و زوجیت در آن جاری است اما در ازدواج موقت دو نکته مهم وجود دارد که در ازدواج دائم موضوع کمی متفاوت است. در ازدواج موقت شرط تعیین مهریه و تعیین مدت عقد یک شرط اساسی محسوب می‌شود و در صورتیکه مدت یا مهریه قید نشود، عقد دچار اشکال می‌شود.

علاوه بر موضوع مهریه و تعیین مدت در ازدواج موقت، مهمترین تفاوت بین ازدواج موقت و ازدواج دائم، ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر است. حال با توجه به مباحث مربوط به این موضوع، دکتر زهرا داور، حقوق‌دان و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در گفت‌وگو با «حمایت» با تشریح جزئیات حقوقی پیرامون وضعیت مهریه و وراثت در ازدواج موقت عنوان می‌کند که این نوع از ازدواج هم با قاعده و قوانین اسلامی و شرعی هماهنگ شده و در تمام موارد می‌توان به قانون مربوط به آن استناد کرد.
اگرچه ازدواج موقت به نسبت به ازدواج دائم در جامعه ایرانی، شیوع فراوانی ندارد اما بهرحال هم به لحاظ شرعی و هم به لحاظ قانونی این نوع ازدواج، به رسمیت شناخته شده و دکتر داور نیز بر آن تاکید دارد و می‌گوید: تا پیش از تصویب قانون مدنی، در فتاوای همه فقهای شیعه بر جواز ازدواج موقت حکم داده شده و پس از تدوین قانون مدنی نیز در ماده 1075 این قانون، ازدواج موقت در حقوق ایران به رسمیت شناخته شده است.
وی در ادامه می‌افزاید: در همین قانون و در تعریف شرایط و ارکان اساسی نکاح منقطع یا همان ازدواج موقت، به موارد کلیدی اعم از شرایط صحت نکاح دائم به اضافه‌ تعیین مدت مشخص و تعیین مهر معین برای زن تاکید شده است.

  نکاح موقت مشروط به تعیین مهریه
داور در خصوص چگونگی تعیین مهریه در ازدواج موقت نیز اظهار می‌کند: همانگونه که گفته شد، تعیین مهریه یکی از ارکان و شروط اصلی در ازدواج موقت است تا جایی که طبق ماده 1095 قانون مدنی در نکاح منقطع عدم تعیین مهر در عقد، موجب بطلان است.  
این حقوقدان یادآور می‌شود: با استناد به ماده قانونی فوق، عقد موقت بدون تعیین مهریه باطل است و این در حالی است که در عقد دائم اگر همان لحظه مهریه تعیین نشود، باطل نبوده و می‌توان بعد از مدتی آن را تعیین کرد.
داور در پاسخ به این سوال که عدم تعیین مهریه چه ضمانتی دارد؟ می‌گوید: به نظر بنده مواردی که برای تاکید بر تعیین مهریه و مدت آن، عنوان شده ضمانت نیست و یک نوع شرط یا عقد است. ضمن اینکه طبق قوانین موجود، تعیین مهریه از ضروریات بوده، تعیین خودش در حین صیغه موقت، بهترین ضمانت است.
وی همچنین در واکنش به برخی ابهامات موجود در جامعه پیرامون این مساله که در صورت بذل مدت از سوی شوهر، امکان منتفی شدن مهریه وجود دارد، نیز عنوان می‌کند: به استناد عقد، زن مالک مهریه است و بخشش باقی‌مانده مدت عقد از سوی مرد هیچ
 تاثیری ندارد.
این حقوقدان یادآور می‌شود: اما در خصوص بخشش مهریه از سوی زن، دیگر شرایط مانند عقد دائم بوده و هر زمانی که زن بخواهد می‌تواند آن را ببخشد؛ این امر بقدری واضح است که به عنوان مثال بگوییم فردی 10 میلیون به قرض از کسی گرفته باشد و به هر دلیلی، قرض‌دهنده آن مبلغ را به مقروض ببخشد و در چنین شرایطی قانون‌گذار نمی‌تواند بگوید او حق ندارد ببخشد یا مواردی از این قبیل که بخشش مهریه هم در ازدواج دائم و هم در ازدواج موقت از این مثال تبعیت می‌کند.
داور می‌گوید: موارد قانونی درباره ازدواج موقت بسیار محدود بوده و دلیل اصلی آن هم این است که این ازدواج چندان مرسوم نبوده و محدود به شرایط اضطرار است اما به طور کلی قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده با اختصاص موادی به امر نکاح موقت، ابهامات و ایرادات احتمالی در پیش‌رو را برطرف کردند.
وی با بیان مثالی خاطرنشان می‌کند: به عنوان مثال قانون‌گذار در ماده 21 قانون حمایت از خانواده، ثبت ازدواج موقت را در سه حالت اجبار کرده است که این موارد شامل توافق طرفین، بارداری زوجه و شرط ضمن عقد هستند.

 زوجه موقت ارث نمی‌برد
این حقوقدان در خصوص چگونگی حق ارث زوجه (متعه)در ازدواج موقت نیز تاکید می‌کند: ارث برخلاف مهریه، حکم بوده و در قالب حق نمی‌توان آن را تعریف کرد.
وی اضافه می‌کند: در قانون به مساله ارث و نحوه ارث بردن وراث به تفصیل توضیح داده شده و طبق ماده 1154 در قانون مدنی به آن اشاره کرده است، ارث بین زوجه دائمی برقرار می‌شود به این معنا که زوجه موقت ارث نمی‌برد؛ به عبارت دیگر توارث بین زن و شوهر هنگامی است که رابطه زناشویی آنان ناشی از ازدواج دائم باشد در نکاح موقت هیچ یک از زوجین از یکدیگر ارث نمی‌برند.
به گفته داور، مرد می‌تواند وصیت کند که در زمان فوتش، تا یک سوم اموال به زوجه موقت داده شود که این وصیت است و از حکمی که حق زن را تعیین می‌کند، مجزا است.

  فرزند زوجه موقت ارث می‌برد
این حقوقدان در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه تکلیف حق ارث فرزندی که ثمره ازدواج موقت باشد، چه می‌شود، می‌گوید: این فرزند مانند فرزندان ناشی از عقد دائم از پدر ارث می‌برد؛ به عبارت دقیق‌تر همه حقوق و تکالیفی که پدر در قبال فرزندان زن دائم دارد، برابر این فرزند نیز داراست که بر این اساس نفقه، حضانت، توارث و سایر حقوق این فرزند مانند فرزندان دیگر پدر برقرار است.
وی در خصوص اینکه آیا زن می‌تواند در عقد نکاح موقت شرط ارث یا نفقه کند، نیز می‌گوید: اگرچه در این خصوص اتفاق نظر وجود ندارد اما به طور کلی، برای حل این مشکل زن می‌تواند مبلغ مهریه را به دلخواه تعیین کند و محدوده‌ای برای آن وجود ندارد.