مسئله مرور زمان در قانون مجازات اسلامی

آیا تا به حال برایتان اتفاق افتاده که از وقوع جرمی متضرر شوید و بعد از مدت‌ها بخواهید شکایت کنید، اما دادسرا به‌علت گذشت مدت طولانی از زمان واقعه، شکایت شما را نپذیرد؟ در حقوق جزا به این مورد شمول «مرور زمان» می‌گویند.

مرور زمان به‌معنای سپری شدن زمانی است که پس از آن، امکان شکایت، تعقیب متهم، صدور و اجرای حکم وجود ندارد. در واقع پس از گذشت زمانی (که مقدار آن بسته به اهمیت هر جرم در قانون مشخص شده است) جامعه از صدمه‌ای که بر پیکرش وارد آمده است، چشم‌پوشی می‌‌کند.
مرور زمان مختص جرایم تعزیری است و جرایم موجب قصاص و حد مشمول مرور زمان نمی‌‌شوند. در این مطلب ابتدا به تعریف انواع مرور زمان و سپس مقدار آن در سرقت‌‌های تعزیری می‌‌پردازیم.

مرور زمان شکایت
این نوع مرور زمان مخصوص جرایم قابل گذشت است. جرم قابل‌گذشت جرمی است که صرفاً با شکایت شاکی قابل تعقیب است و درصورت گذشت شاکی در هر مرحله از رسیدگی، تعقیب یا مجازات موقوف می‌شود. (جرایم قابل گذشت در ماده 104 قانون مجازات اسلامی، احصاء شده و سایر جرایم غیرقابل گذشت است.)

مرور زمان تعقیب
اگر از «تاریخ وقوع جرم» تا انقضای مواعد قانونی، جرم غیرقابل گذشت تعقیب نشود، پس از آن دیگر امکان تعقیب وجود ندارد. این مواعد با توجه به نوع جرم متفاوت است.

مرور زمان دادرسی
چنانچه از تاریخ «آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی» تا انقضای مواعد قانونی، حکم قطعی صادر نشود، پس از آن دیگر امکان صدور حکم وجود ندارد. طبق تبصره یک ماده 105 قانون مجازات اسلامی «اقدام تعقیبی یا تحقیقی، اقدامی است که مقامات قضایی در اجرای یک وظیفه قانونی از قبیل احضار، جلب، بازجویی، استماع اظهارات شهود و مطلعان، تحقیقات یا معاینه محلی و نیابت قضایی انجام می‌‌دهند.»

مرور زمان اجرای حکم
اگر از زمان «قطعیت حکم» تا انقضای مواعد قانونی، حکم اجرا نشود، پس از آن دیگر امکان اجرای مجازات وجود ندارد.

مرور زمان اقسام سرقت‌‌های تعزیری
سرقت، جرمی غیرقابل ‌گذشت است؛ بنابراین مشمول مرور زمان شکایت نمی‌شود و خواه شاکی شکایت کند، خواه نه، این جرم از سوی دادستان قابل تعقیب است.
به گزارش مهداد، قانون مجازات اسلامی برای سرقت‌های مختلف با توجه به شرایط و نحوه‌ وقوع آن، مجازات‌های متفاوتی مقرر کرده است. بر همین اساس، مدت زمانی که برای چشم‌‌پوشی از اقسام سرقت باید سپری شود نیز متفاوت است. در ادامه به انواع سرقت و مرور زمان هر یک از آنها می‌پردازیم.

سرقت موضوع ماده 651 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی
1- سرقت موضوع ماده 651 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 که دربردارنده تمام شرایط زیر باشد. سرقت در شب واقع شده باشد؛ سارقان دو نفر یا بیشتر باشند؛ یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند؛ سارقان از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به‌کار‌برده یا این ‌که عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا بر خلاف حقیقت خود را مأمور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکونت یا آماده برای سکونت یا توابع آن است، سرقت کرده باشند همچنین سارقان در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند.
گذشت 15 سال برای شمول مرور زمان تعقیب و صدور حکم و 20 سال برای مرور زمان اجرای مجازات.
2- سرقت موضوع ماده 653 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 یعنی راهزنی در راه‌‌ها و شوارع (در صورتی‌ که راهزن به‌عنوان محارب تشخیص داده نشود)
گذشت 15 سال برای شمول مرور زمان تعقیب و صدور حکم و 20 سال برای مررو زمان اجرای مجازات.
3- سرقت موضوع ماده 652 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 درخصوص سرقت مقرون به آزار یا سرقت مسلحانه.
گذشت 10 سال برای مرور زمان تعقیب و صدور حکم و 15 سال برای مرور زمان اجرای مجازات.
4- سرقت موضوع ماده 656 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 یعنی سرقتی که حداقل دارای «یکی» از شرایط زیر باشد. سرقت درجایی ‌که محل سکونت یا آماده برای سکونت یا در توابع آن یا در محل‌‌های عمومی از قبیل مسجد و حمام و… واقع شده باشد؛ سرقت در جایی واقع شده باشد که به واسطه درخت یا بوته یا پرچین یا نرده، دارای حفاظ بوده و سارق حرز (حفاظ) را شکسته باشد؛ در صورتی که سرقت در شب واقع شده باشد؛ سارقان دو نفر یا بیشتر باشند؛ سارق مستخدم بوده و مال مخدوم (یعنی کارفرمای) خود را دزدیده یا مال دیگری را در منزل مخدوم خود یا منزل دیگری که به اتفاق مخدوم به آنجا رفته یا شاگرد یا کارگر بوده یا در محلی که معمولا محل کار وی بوده از قبیل خانه، دکان، کارگاه، کارخانه و انبار سرقت کرده باشد همچنین هرگاه اداره‌کنندگان هتل، مسافرخانه، کاروانسرا و کاروان و به طور کلی کسانی که به اقتضای شغل اموالی در دست آنان است، تمام یا قسمتی از آن را مورد دستبرد قرار دهند.
گذشت 7 سال برای شمول مرور زمان تعقیب و صدور حکم و 10 سال برای مرور زمان اجرای مجازات.
5- سرقت موضوع ماده 657 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375 درخصوص کیف‌زنی و جیب‌بری و غیره.
گذشت 7 سال برای شمول مرور زمان تعقیب و صدور حکم و 10 سال برای مرور زمان اجرای مجازات.
6- سرقت موضوع ماده 659 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375: سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تاسیسات مورد استفاده عمومی.
گذشت 7 سال برای مرور زمان تعقیب و صدور حکم و 10 سال برای مرور زمان اجرای مجازات.