مقایسه نظام های تک حزبی، کمونیستی و فاشیستی
از جمله‌ی جدیدترین نظام‌های حزبی، نظام تک‌حزبی است که اولین بار در قرن‌بیستم به وسیله‌ی فاشیست‌ها و سپس مارکسیست‌ها و نازیست‌ها به کار گرفته شد...مهم‌ترین خصیصه‌ی این نظام حزبی (تک‌حزبی) نظامی است که فقط تنها یک حزب بر کلیه‌ی ابعاد زندگی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سایه افکنده است و اجازه‌ی‌مشارکت و فعالیت قانونی دارد.
حزب رستاخیزاز جمله‌ی جدیدترین نظام‌های حزبی، نظام تک‌حزبی است که اولین بار در قرن‌بیستم به وسیله‌ی فاشیست‌ها و سپس مارکسیست‌ها و نازیست‌ها به کار گرفته شد. حزب واحد یا نظام تک حزبی، به این جهت از نظام‌های دیگر و همچنین حزب مسلط جدا می‌شود که در چنین نظامی رقابت آراء احزاب مختلف مردود است؛ در حالی که در نظام با حزب مسلط، به احزاب دیگر اجازه‌ی فعالیت داده می‌شود، ولی حزب مسلط آن‌قدر قوی است که نقش احزاب دیگر در انتخابات، بسیار کم‌رنگ به نظر می‌رسد.بنابراین مهم‌ترین خصیصه‌ی این نظام حزبی (تک‌حزبی) نظامی است که فقط تنها یک حزب بر کلیه‌ی ابعاد زندگی سیاسی، اقتصادی و فرهنگی سایه افکنده است و اجازه‌ی مشارکت و فعالیت قانونی دارد.
مردم در انتخابات با یک نظام تک حزبی یا می‌توانند رأی بدهند یا ندهند، چرا که نامزدهای معرفی شده، از سوی حزب واحد را یا قبول دارند یا نه و به همین شیوه، برنامه‌ی حزب و سیاست‌های در نظر گرفته شده‌ی رهبر حزب را. از آن‌جا که حزب و نظام حزبی، خود محصول شرایط اجتماعی سیاسی یک کشور بوده و رابطه‌ی نزدیکی بین نظام حزبی و نظام سیاسی برقرار است، می‌توان حزب واحد را نماد دولت‌های تمامیت‌خواه (توتالیتر) اعم از چپ یا راست دانست.
علت اینکه‌این‌گونه دولت‌ها، مانند دولت‌های مستبد قرون گذشته عمل نمی‌کنند و خود را محتاج یک حزب می‌بینند، در واقع گریزناپذیر بودن حضور مردم، در صحنه‌ی سیاست است:
«پیچیدگی امور در قرن بیستم، نیاز به بسیج همگانی را اجتناب‌ناپذیر می‌سازد.حزب واحد، قالبی از بسیج را عرضه می‌کند که در عین تضمین حضور مردم،نظارت بر آنها را نیز آسان می‌سازد. به این ترتیب، با نمایی از دموکراسی وحضور نظارت شده‌ی مردم، قدرت توده به نفع اهداف خاصی هدایت و ازهمین طریق، نظارت دولت به حوزه‌ی خصوصی نیز تسری می‌یابد.»
این نوع نظام حزبی را می‌توان به نظام‌های تک حزبی کمونیستی، فاشیستی و جهان‌سومی دسته‌بندی کرد. هر چند کلیه‌ی انواع یاد شده در استناد به اصل قدرت، مشترک هستند، اما دارای ایدئولوژی متفاوتی می‌باشند. ایدئولوژی در احزاب واحد یا یگانه،تأثیر مهمی را در تبیین «خود» و «بیگانه» ایفا می‌کنند؛ بنابراین ایدئولوگ رهبر حزب، که قدرت اصلی را در دست دارد، تنها مرجع رسیدگی به شئون مختلف اجتماعی، سیاسی،اقتصادی و فرهنگی و شناسایی خود و بیگانه است.
از نظر ساخت و تشکیلات حزبی، تمرکز نیز از جمله شباهت‌های نظام‌های تک‌حزبی یاد شده است؛ ولی تفاوت‌هایی نیز، برای مثال، در نظام‌های کمونیستی و فاشیستی شیوه‌ی اصلی برگزیدن رهبران حزب، انتخابات است؛ در حالی که در نظام فاشیستی، برگزیدن رهبران حتی به طور اسمی نیز از طریق انتخابات انجام نمی‌گیرد.درنظام تک حزبی رستاخیز، می‌توان گفت گزینش رهبران بر مبنای انتخاب نیست؛ چرا که هویدا، اولین دبیرکل حزب، از سوی مؤسس حزب، یعنی محمدرضا شاه منصوب‌می‌شود. نه می‌توان آن را کاملاً انتصابی دانست؛ چرا که دبیرکل‌های بعدی را کنگره‌تعیین می‌کرد. البته انتخاب کنگره نیز به صورتی که بعدها خواهیم دید از پیش معلوم‌بود و کسی باور نداشت که نمایندگان انتخاب شده، برای حضور در کنگره و همچنین‌نحوه‌ی انتخاب دبیرکل از پیش تعیین شده نباشند.
از جمله تفاوت‌های دیگری که بین نظام‌های کمونیستی و فاشیستی تک حزبی وجود دارد این است که در نظام‌های اخیر، حزب پس از به قدرت رسیدن، کاملاً محافظه‌کار و خواستار حفظ وضع موجود است و در خدمت و حفظ منافع طبقه‌ی بالا و متوسط‌جامعه در برابر کارگران قرار می‌گیرد؛ در حالی که در نظام کمونیستی تک حزبی، حزب‌وسیله‌ی انقلاب و دگرگونی است. در نظام تک حزبی رستاخیزی هر چند در گفته‌ی دبیران کل یا رؤسای کانون‌ها دگرگونی تغییر وضع موجود جاری بود، ولی چنین تغییراتی محدود به مشکلاتی از قبیل ترافیک شهر تهران بود. مبارزه با فساد و همچنین گران‌فروشی از طرح‌هایی بودند. که در زمان‌هویدا و آموزگار مطرح بودند این طرح‌ها یادآور قانون «از کجا آورده‌ای» سال 1339 اقبال و ده سال قبل از این تاریخ، سال 1329 رزم آرا بود. طرح‌ها و قوانینی که هیچ‌گاه به‌طور جدی دنبال نشدند.
ویژگی «عضویت» نیز از جمله ویژگی‌هایی است که در تفاوت نظام‌های تک حزبی‌بیان می‌شود. در نظام فاشیستی آنهایی که قبل از پیروزی فاشیسم عضو آن نبوده‌اند، پس‌از پیروزی حزب، شانسی برای عضویت در حزب ندارند. بنابراین در این نظام، حزب از ملت جدا می‌شود و نسل جدید به سختی می‌توانند پس از به قدرت رسیدن حزب، به آن راه یابند. در نظام کمونیستی، هر چند مثل نظام فاشیستی رهبران از میان اعضا انتخاب می‌شوند، ولی عضویت در آن به سختی فاشیسم نیست و همچنین دارای نظام آموزشی سخت‌گیری که تربیت کودکان یا نوجوانان را برای آماده کردن آنها در حزب فاشیستی به عهده دارد، نمی‌باشد. بنابراین در نظام کمونیستی، حزب با توده مرتبط است و تفاوت چندانی بین اعضا و غیر اعضا به وجود نمی‌آید.
در روش نظام تک حزبی رستاخیزی، تنها شرطی که برای عضویت در اساس‌نامه قید شده است عبارت است از: 1) تابعیت‌ایران 2) سن: 18 سال تمام. حتی حق عضویت نیز که در اساس‌نامه‌ی احزاب دیگر ازشرایط عضویت محسوب می‌شود، در حزب رستاخیز عنوان نشده است. عضویت در حزب اهمیت فراوانی دارد، چنان‌که مؤسس آن اعلام‌کرد:
«هر کس مخالف این سیاست (حزب رستاخیز) می‌باشد یا باید ایران را ترک کند و یاروانه‌ی زندان شود.»
- لینک منبع
تاریخ: دوشنبه , 09 مرداد 1402 (15:16)
- گزارش تخلف مطلب
