شباهت‌ها و تفاوت‌های مالکیت منفعت و حق انتفاع

مالکیت منفعت در فقه و قانون مدنی تعریف نشده و به جای آن تنها شیوه و ساز و کار حقوقی انتقال مالکیت منافع (در قالب عقد اجاره) تعریف شده است.
مالکیت منفعت، سلطه و حقی است که شخص به تبع مالکیت عین نسبت به منافع و ثمرات مال معین پیدا می‌کند و منافع آن متعلق به او می‌شود و او می‌تواند به طور مطلق و انحصاری در حدود قوانین و مقررات از منافع مزبور بهره‌مند شود و حقوق مالکانه خویش را استیفا کند.
مالکیت بر منافع با استیلا و سلطه مستأجر بر عین مستأجره و استفاده از آن تفاوت دارد، زیرا ممکن است مالکیت منفعت مالی متعلق به کسی باشد، اما حتماً لازم نیست که عین مال نیز به تصرف او داده شود.
در تفکیک مفهوم اجاره با حق انتفاع می‌توان مثالی زد. به عنوان مثال، مالک باغی منافع باغ را به کسی به مدت یک ‌سال اجاره دهد اما همزمان حق استفاده از فضای باغ، برگ‌ها، چاه آب و سایر تأسیسات یا منافع باغ را نیز در همان مدت به دیگری واگذار کند. البته به نحوی که مزاحمتی برای مالک منافع نداشته باشد و لطمه‌ای به حقوق او وارد نسازد و مانع از استیفای حقوق او نشود.
همچنین ممکن است مالک ملک مسکونی مالکیت منافع آن را که عبارت از حق سکونت در آن باشد به مدت یک سال به مستأجر اجاره دهد اما همزمان حق انتفاع و بهره‌برداری از ثمرات و میوه درختانی که در حیاط ملک مزبور کاشته شده‌اند را به دیگری بدهد.
بنابراین یکی از نقاط تفاوت و اختلاف این دو حق آن است که حق انتفاع از جمله حقوقی است که برخورداری و استفاده از آن با استیلا و تصرف در عین مال ملازمه دارد اما مالکیت منافع حتماً با تصرف کردن در عین مال یا استیلا بر آن ملازمه ندارد.
مالکیت منافع علی‌الاصول عبارت از سلطه و استیلای انحصاری و تام مالک مال نسبت به منافع محتمل و متصور آن مال بر اساس مقررات است.
در نتیجه به صورت فرضی و اعتباری منافع مزبور متعلق به مالک آن است و با توجه به ماهیت تدریجی‌الحصول بودن آن، منافع در مالکیت مالک عین ایجاد می‌شود مگر آنکه به موجب قرارداد توسط مالک عین به شخص دیگری منتقل شده باشد و دقیقاً به همین دلیل است که به موجب بند 3 ماده 490 قانون مدنی مستأجر مکلف است مال‌الاجاره را یکجا و نقداً به موجر بپردازد. خواه منافع مورد اجاره را مورد استفاده قرار داده یا نداده باشد مگر آنکه خلاف آن شرط شده و مواعدی برای پرداخت مال‌الاجاره تعیین شده باشد.
حق انتفاع نیز عبارت از حقی است که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند.
در حقیقت، صاحب حق انتفاع، نه مالک عین مال است و نه مالک منافع آن، بلکه اختیاری‌ دارد که به موجب آن می‌تواند از منافع عین استفاده کند.
در مورد مالکیت منافع، تعیین مدت الزامی است و حال آنکه در مورد حق انتفاع‌ تعیین مدت ضروری نیست.
حق انتفاع از جمله اعمال حقوقی احسانی تلقی می‌شود (به خصوص عاریه و وقف) بنابراین برابری عوض و معوض ضرورتی ندارد. در مورد حق انتفاع با توجه به مقررات قانون مدنی برقراری حق مزبور در اموالی که‌ عین آن ملک دیگری است، تنها توسط مالک میسر است. در حالی ‌که در مورد انتقال مالکیت منافع حتما لازم نیست که موجر، مالک عین‌ مستأجره باشد.